Samen ga je trager, maar kom je verder: een mobipunt ontwerpen voor Kuregem

Tussen oktober 2022 en februari 2023 zakten Mpact, Mobilise (VUB) en de gemeente Anderlecht af naar het Raadsplein in Kuregem, een zeer diverse en multiculturele buurt op een steenworp afstand van Brussel Zuid, het grootste spoorwegknooppunt van België. Hun doel? Samen met de bewoners en buurtorganisaties een mobipunt ontwikkelen dat aangepast is aan de behoeften van de lokale bevolking. Onze aanpak was bottom-up in plaats van top-down, we spraken mét de bewoners in plaats van over hen. Het resultaat? Een samen ontworpen mobipunt dat de omschakeling naar gedeelde en duurzame vervoersmodi zal helpen bevorderen.

Van MobiHubs naar SmartHubs

Onder stadsplanners en mobiliteitsdeskundigen zijn mobihubs of mobipunten het nieuwe buzzword. Het concept is simpel. Stap 1: breng verschillende gedeelde en duurzame vervoersmodi samen op één plek, waar ze netjes naast elkaar en goed zichtbaar opgesteld  staan. Stap 2: voeg aanvullende diensten toe, zoals informatie over de verschillende vervoersmodi, lockers om pakjes te versturen of ontvangen, openbare toiletten, picknicktafels, enzovoort. Stap 3: zet in op digitale integratie zodat reizigers toegang hebben tot verschillende deelmogelijkheden via één enkele app – Olympus of Whim zijn twee voorbeelden hiervan. Door vervoersmodi fysiek en digitaal te integreren en aanvullende diensten aan te bieden op mobipunten, voorzie je een aantrekkelijk alternatief voor (korte) verplaatsingen met de privéwagen.

Mobiliteitsknooppunten komen voor in verschillende vormen en maten: in Vlaanderen verschijnen ze in het straatbeeld als Hoppin-punten, in Bremen (Duitsland) gebruikt men de term Mobil.Punkt, enzovoort. Verschillende Europese onderzoeksprojecten zoals eHUBS of ShareDiMobiHub stimuleren de bekendheid en de implementatie van het concept. Een database die een overzicht biedt van bestaande en geplande mobipunten toont aan dat ze in steeds meer Europese landen verschijnen. Met het SmartHubs-project willen we mobipunten zo toegankelijk mogelijk te maken. Dit is geen kleine  uitdaging: een recent gepubliceerde review-paper heeft aangetoond dat het gebruik van deelmodi tot op heden vooral populair is bij hoogopgeleide, goed verdienende mannen van middelbare leeftijd. Het gros van de bevolking gaat echter nog niet mee in het multimodale verhaal. Hierin ligt de toegevoegde waarde van het SmartHubs-project in Brussel: het team brengt immers in kaart hoe mobipunten op zo’n manier ontwikkeld kunnen worden dat iedereen, en vooral kansengroepen zoals laaggeschoolden of personen met een migratieachtergrond, meer gebruik maken van duurzame en gedeelde vervoersmodi.

Kuregem als Living Lab

Via Living Labs in München, Den Haag, Rotterdam, Wenen, Istanbul en Brussel, heeft SmartHubs verschillende co-creatieprocessen opgestart om (modellen van) mobipunten te ontwikkelen die de behoeften van de gebruikers centraal stellen. Voor Brussel ligt de focus op mensen met een migratieachtergrond, lage opleiding, lage inkomsten, ouderen, kinderen en tieners, vrouwen en personen die digitaal minder sterk onderlegd zijn. Natuurlijk overlappen deze categorieën vaak. Het Brusselse Living Lab was ingericht op het Raadsplein in hartje Kuregem. Helaas komt deze buurt niet altijd even goed in het nieuws en wordt ze gekenmerkt door verschillende sociale uitdagingen. Het is één van de meest dichtbevolkte wijken van Brussel, met meer dan 20 000 inwoners per km², het inkomen is er één van de laagste van Brussel en België, meer dan een kwart van de bevolking is werkloos en veel kinderen groeien op in structurele werkloosheid. Bovendien is de parkeerdruk er bij de hoogste van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest en is ook de luchtverontreiniging er behoorlijk groot.

Bron: Wijkmonitoring Brussel

Bron: Leefmilieu Brussel

Het valt niet te ontkennen dat er bijgevolg de nodige spanningen en teleurstellingen in Kuregem zijn – dat kwam meermaals naar voren tijdens onze gesprekken. Vooral inzake mobiliteit zijn er heel wat frustraties. Desondanks konden we tijdens de verschillende evenementen en bijeenkomsten die we in de buurt organiseerden, rekenen op de bereidwillige medewerking en inzichten van heel wat veel inwoners, jong en oud, hier en elders geboren. De Kuregemenaren maar ook zij die in de wijk werken, hebben onder meer:

• Deelgenomen aan diepte-interviews om de mobiliteitsbehoeften en het gebruik van mobipunten te begrijpen. De aandacht ging hierbij uit naar gebruikers en niet-gebruikers, en vooral naar kwetsbare personen.
• Een digitale informatiekiosk getest en feedback gegeven omtrent de gebruikservaring.
• Deelgenomen aan een co-creatie workshop om een mobipunt te ontwerpen op het Raadsplein (Kuregem).
• Een enquête ingevuld over persoonlijk reisgedrag en voorkeuren met betrekking tot mobipunten en gedeelde mobiliteit.

De informatie die we verzamelden tijdens deze workshops, interviews, enquêtes en tests met de digitale informatiekiosk was ontzettend waardevol om de mobiliteitsbehoeften en de hinderpalen voor het gebruik van mobipunten te begrijpen. Bovendien konden we op basis van de co-design workshops en interviews met inwoners, pendelaars en buurtorganisaties (Cosmos vzw, Maks vzw, Les amis de l’Etincelle Asbl, Névé Asbl en Espace 16 Arts) vier modellen maken van hoe een SmartHub op het Raadsplein er zou kunnen uitzien. Om het co-creatieproces in Kuregem af te sluiten, kon iedereen (+16) op 6 februari 2023 stemmen op het ontwerp van zijn of haar keuze en feedback geven op deze voorstellen. De stemming vond plaats in de MIVB Living Together Bus, die speciaal voor de gelegenheid op het Raadsplein stond.

Vier impressies van hoe een mobipunt op het Raadsplein er zou kunnen uitzien
(van boven naar onder, twee invalshoeken per design).
Ontworpen door Frame et Mobilise (VUB).

So What?

De ontwikkeling van mobipunten in de hoofdstad draagt bij tot de beleidsdoelstellingen van Good Move – het gewestelijk mobiliteitsplan – waaronder een toename van de deelmobiliteit, een gezonde leefomgeving en een toegankelijk mobiliteitssysteem voor iedereen. Deze mobipunten zullen pas succesvol zijn wanneer er onder de bevolking voldoende draagvlak bestaat om ze te gebruiken. Infosessies, co-creatieprocessen, workshops enzoverder helpen dat draagvlak mee te creëren. We geven de resultaten van het co-creatieproces en de succesvolle methodologieën dan ook graag door aan de beleidsmakers. Zij kunnen deze inzichten kunnen gebruiken bij de implementatie van mobipunten in het Brusselse Hoofdstedelijk Gewest. Op die manier zullen de inwoners van Kuregem significant hebben bijgedragen aan de conceptuele ontwikkeling van mobipunten in de hoofdstad, en in het bijzonder voor de wijken van Brussel die tegen vergelijkbare uitdagingen aankijken. 

Wij erkennen dat elke buurt specifieke kenmerken heeft en dat men met deze verschillende behoeften rekening moet houden bij de ontwikkeling van mobipunten. Dit is uiteraard een arbeidsintensief proces, maar het zorgt er wel voor dat er voldoende animo bestaat om een mobipunt te installeren en gebruik te maken van de gedeelde en duurzame deelmodi die er aanwezig zijn.  “Samen ga je trager, maar kom je verder” is een uitdrukking die klopt als een bus, zowel letterlijk als figuurlijk, wanneer het gaat om de ontwikkeling van mobipunten.

Het SmartHubs-project wordt gefinancierd door het Brussels Hoofdstedelijk Gewest – Innoviris.

Jelten Baguet (Mpact)
Lluis Martinez (Mobilise – VUB)
Andreina Lombardo (Anderlecht)